Deze week een interessant gastblog, geschreven door Janouk Kosters, promovendus (onderzoekster). Zij doet onderzoek naar de invloed van geluid op probleemgedrag bij mensen met dementie.
Dit onderzoek wordt gedaan in verpleeghuizen, maar de kennis kan ook goed thuis worden gebruikt. De vraag is namelijk:
“Hoe maak ik een fijn (t)huis voor mensen met dementie?”
Hilma had het er in haar blog ‘Veilig door geluid’ al over: soundscapes. Dit is de geluidsomgeving zoals waargenomen en of begrepen door een persoon in een bepaalde context. Door middel van het verbeteren van deze soundscapes is er met onderzoek in verpleeghuizen al vooruitgang geboekt. Het gevoel van veiligheid is hierin erg belangrijk. Maar hoe doe je dit door middel van de geluidsomgeving? Hier zal ik in dit blog proberen antwoord op te geven.
Betekenis geven aan geluid duurt langer
Belangrijk om in gedachten te houden is dat mensen met dementie langzaam de regie op hun eigen leven kwijtraken. Zo ook hun eigen invloed op de omgeving om hun heen. Hierbij komt ook dat de dementie ervoor zorgt dat de omgeving steeds iets moeilijker te begrijpen wordt. Voor mensen met dementie duurt het langer voordat zij betekenis aan een geluid hebben kunnen geven, waardoor de kans groot is dat zij in dit proces gestoord worden. Dit kan makkelijk door bijvoorbeeld andere geluiden in de omgeving. Zoals je je kan voorstellen kan dit erg frustrerend en beangstigend zijn.
Geluid en gedrag zijn altijd aan elkaar verbonden. Een slechte stemming betekent dat de persoon niet blij is met de omgeving om zich heen. Iedereen voelt zich immers niet fijn in een omgeving die ons tegenwerkt, onveilig voelt, of ons niet laat doen wat wij willen doen.
Alles om weer controle te krijgen
Een onprettige chaotische omgeving kan ervoor zorgen dat mensen zich gaan verzetten. Een chaotische omgeving eist de aandacht op door onbekende, onverwachte of complexe geluiden. Mensen zullen er in deze situatie alles aan doen om weer controle te krijgen. Een voorbeeld: De tv staat hard aan en de wijkzuster komt net binnen lopen en begint vrolijk te kletsen.
Normaal is je moeder toch blij om de zuster te zien,
maar nu reageert ze erg boos.
Dit kan een indicatie zijn dat de omgeving chaotisch is voor moeder en ze dus geen overzicht meer heeft. Schakel de tv uit en kom even tot rust. Het zal daarna vast weer beter gaan.
Teruggetrokken gedrag
Een chaotische omgeving kan ook voor teruggetrokken gedrag leiden. Dit gebeurt wanneer iemand geluidsoverlast heeft, maar heeft geleerd dat ze hier niks aan kunnen doen. Dit zorgt voor machteloosheid. Dit kan te zien zijn wanneer de wijkzuster binnenkomt voor vader, maar moeder sinds een tijdje op die momenten de kamer verlaat. Het kan dus zijn dat sinds een tijdje de omgeving te onoverzichtelijk is geworden en moeder zich terugtrekt. Zijn er mogelijkheden om de omgeving op die momenten minder chaotisch te maken? Kan de tv of radio uit? Of is het mogelijk om met de wijkzuster over haar binnenkomst te overleggen?
Saai is zeker ook niet goed!
Deze machteloosheid kan ook voorkomen in een saaie omgeving. De omgeving heeft simpel niks interessants te bieden. Er zijn geen veilige geluiden die geruststellen of interesseren. Hierdoor zal het hoorproces op zoek gaan naar deze geluiden. Je kan niet goed tot rust komen, voelt je onrustig en onveilig. Dit is te zien wanneer mensen met dementie bijvoorbeeld zelf geluid gaan maken, of maar rond blijven lopen in plaats van even rustig te gaan zitten. Wellicht biedt het ophangen van de oude tikkende klok of de pruttelende koffiepot hier de veiligheid waar deze persoon naar op zoek is.
credits: Unsplash Tom Bradley
Samenhang geluid en gedrag
Het is erg belangrijk om te kijken naar de samenhang tussen geluid en gedrag. Een kalme en levendige omgeving zijn omgevingen waarin mensen zich veilig voelen. In een levendige omgeving zijn er voldoende prettige opties om onze aandacht op te richten. Het is een interessante en fascinerende omgeving. Hier worden we nieuwsgierig door en willen we op ontdekking uit. Zijn er tv of radioprogramma’s die uw naaste interessant vindt? Of geniet hij of zij erg van een ommetje? Deze momenten zijn erg belangrijk om later te kunnen ontspannen.
Ontspanning is gedrag wat typisch past bij een kalme omgeving. Ontspannen is niet alleen belangrijk voor rust en herstel, maar ook voor het versterken van sociale relaties. Het geluid van een naaste die aan het lezen is, de pruttelende koffiepot, en fluitende vogels of andere ontspannen diergeluiden zijn geluiden waarbij we goed kunnen ontspannen.
Dagelijks dagritme begeleiden
Ons dagelijkse ritme van ontspanning in de avond en nacht en alertheid in de morgen en middag is erg belangrijk. Start de dag dan ook op een duidelijke en rustige manier, bijvoorbeeld door een wake up light te gebruiken waarbij vogelgeluiden kunnen worden afgespeeld. Een levendige activiteit in de ochtend en/of middag houdt ook dit dagelijks ritme in stand. Zorg ook voor rust in de avond door naar een rustig concert te luisteren of te kijken. Probeer in de avond snelle en flitsende zenders/programma’s te vermijden, omdat dit voor onrust kan zorgen. Regionale zenders met korte items en veel herhaling of een natuurfilm zijn ook goede alternatieven. Regelmaat in het dagelijks ritme is belangrijk, zodat deze indicaties herkenbaar worden en het lichaam zich klaar kan maken voor de volgende activiteit. In de avond is dit dus slaap.
Algemene tips
Een aantal algemene tips die u nog kan meenemen:
- Laat de radio of tv niet de hele dag aanstaan.
- Als de tv of radio aanstaat zet hem bewust aan op een passende zender.
- Voeg geruststellende geluiden toe, denk hierbij aan dingen die vroeger gebruikt werden.
- Vermijd drukke en onoverzichtelijke momenten met veel harde geluiden.
Meer weten?
Wil je meer weten, dan kun je direct contact opnemen met Janouk via email j.kosters@umcg.nl of mobiel 06- 25647118.
Dit blog is onderdeel van het platform ‘Regie op Dementie’. Ontstaan vanuit eigen ervaring om te helpen léven met dementie. Het biedt je op één plek logische vervolgstappen op de levenslijn van iemand met dementie.
Start met het helpen van jouw vader of moeder en klik daarvoor op onderstaande button voor het belangrijkste uit dit blog.
Er zijn in totaal 7 categorieën en 3 kruispunten op de levenslijn. Regie op Dementie bevat meer dan 100 praktische tips, videos, artikelen en links naar organisaties (met name in Haarlem e.o.) die je kunnen helpen.